یکی از مهمترین شرایط لازم برای توسعه شهرهای امروزی موضوع خدمات و امکانات زیستی بهتر است؛ البته این متناسب بودن شرایط زندگی در تمامی زوایای شهرهای امروزی نیز دارای اهمیت است، مهندس مشهودی، مدرس دانشگاه برای توضیح بیشتر می‌گوید: از نظر طول و عرض، شهر تهران جزء شهرهای کوتاه دنیا به حساب می‌آید که طول و عرض جغرافیایی آن کمترین تناسب را دارد.
ظرفیت و گنجایش جمعیتی هر شهری به واسطه جغرافیای آن سقف واحدی دارد که باید رعایت شود، در حال حاضر تهران تمام خطوط قرمز جمعیتی خویش را شکسته است و از هر بعدی که به آن بنگریم دارای انفجار و تراکم جمعیتی شدیدی است. این مسئله باعث شده که انتقال و جابجایی تهران تنها راه‌حل نجات باشد.
وی که در سیزدهمین نشست تخصصی مدیریت دانش شهری با موضوع افزایش جمعیت تهران و بحران‌های مربوط به آن صحبت می‌کرد، گفت: طبق آمارهای رسمی در ماه گذشته روزی 120 نفر کشته شدند، از سوی دیگر عمر تهرانی‌ها 5 سال کوتاه شده و 7 درصد زمان مفید ملی در ترافیک تهران کشته می‌شود.
تهران دارای دو گسل بزرگ زلزله است که بزرگترین فاجعه بشری را رقم خواهند زد و طبق آمار جدید هر دقیقه تنفس در تهران برابر 9 نخ سیگار کشیدن است. به این مسایل، تخریب روانی و جمعیتی و بالا رفتن آمار جرم و جنایت و... را هم بیفزاید که همه ناشی از انفجار و گذشتن تهران از تمام استانداردهای شهری است.
چنین کلاف پیچیده و در هم تنیده‌ای تمام راهکارها را ناکارآمد خواهد کرد.بسیاری بر این نظرند که انتقال پایتخت بسیار هزینه‌بر است، اما به اعتقاد این استاد دانشگاه هزینه سامان دادن تهران و اتلاف سرمایه در آن بسیار بیشتر از چنین کاری است. این جابجایی پایتخت در دیگر کشورها چون هند، ترکیه و کشمیر هم اتفاق افتاده است.
البته نباید فراموش کرد که شهرداری‌ها در ایران آن چنان که متصور می‌شود دارای قدرت و اختیار نیستند، به عنوان نمونه در تهران 28 ارگان و نهاد در تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی‌های شهر دخیلند، که این مسئله موضوع روند رسیدگی به مشکلات پایتخت را کند کرده‌است.
ماتوس جامعه شناس شهری براین اعتقاد بود که افزایش جمعیت کره زمین به انفجار جمعیتی ختم خواهد شد، اما با توسعه دنیای مدرن ما شاهد افزایش بسیار جمعیت هستیم و هنوز چنین انفجاری به وقوع نپیوسته است، مسئله مهم در افزایش جمعیت و کنترل آن توجه به شرایط، مکان و زمان مورد نظر است.
دکتر مسعود غنی‌زاده، قائم مقام معاونت هماهنگی و برنامه‌ریزی شهرداری تهران می‌گوید: در کشور ما بسیاری از شهرها نیازمند توسعه جمعیتی‌اند و همه آنها دارای شرایط ویژه تهران نیستند، از سوی دیگر تمرکز امنیتی و اقتصادی که دو رکن اساسی توسعه شهری هستند در تهران و معدودی مراکز استانی انجام شده همین موضوع باعث شده جمعیت کشور به گونه‌ای سیل آسا روانه تهران و چند شهر معدود شوند.
طبق نتایج آماری تنها30 درصد حومه‌نشینان مشهد از مشکل اقتصادی خود گله‌مند بودند و این در حالی است که نسبت به استاندارد شهری ایران 80 درصد آنها زیر خط فقر زندگی می‌کنند. از نظر او این مسئله دقیقاً به امنیت(در تمامی زوایای خویش) و اقتصاد شهر مشهد باز می‌گردد، یعنی درآمد حومه‌نشینان در مشهد نسبت به روستا و شهر آنها بالاتر است نه اینکه در وضعیت مطلوبی قرار داشته باشند.
تنوع و خلاقیت
تنوع و اختلاف مهمترین ویژگی شهرهای بزرگ و مدرن است و این تنوع و مقایسه کردن ریشه اصلی خلاقیت، نوآوری و شکوفایی استعداد‌هاست.
دکتر نعمت‌الله فاضلی، استاد دانشگاه و عضو وابسته هیأت علمی مرکز مطالعات شرق و آفریقای دانشگاه لندن معتقد است: تهران نیازمند تبدیل شدن به گفتمانی ملی است چون این شهر دارای ویژگی‌های منحصر به‌فردی است و لایه‌های هویتی متعددی دارد. زمانی که از تهران سخن می‌گوییم، لازم است مشخص کنیم از کدام تهران می‌خواهیم سخن بگوییم، تهران سیاست، تهران جمعیتی(با اقوام مختلف)، تهران عشایری، تهران روستایی یا شهری، تهران شبانه یا روزانه و...
طبق گفته‌های این استاد دانشگاه مهمترین مسئله در نرخ رشد جمعیت تهران مهاجرت است، تنها 500 هزار خارجی از تمام نقاط دنیا در این شهر ساکنند و جدای از این مسئله از تمام اقوام ایرانی در این شهر ساکن شدند و این یعنی تنوع زیستی فوق‌العاده.
در کنار چنین تنوعی، مشاغل مختلف که خاص شهرهای مدرن است، باعث ایجاد تنوع زیستی بیشتری شده است، این مسئله باعث شده که تکاپوی بسیار گرمی در تهران جاری شود و اگر مدیریت و برنامه‌ریزی جمعیتی درستی نداشته باشیم چنین تنوعی باعث زدوخورد و فرسایش تدریجی خواهد شد، اما توجه دقیق و علمی بدین پتانسیل باعث فوران نوآوری و خلاقیت در تمام زمینه‌ها می‌شود.
تنوع زیستی مهمترین ویژگی جمعیتی تمام شهرهای مدرن است. به عنوان نمونه در اولین ساعت ورود به لندن متوجه تنوع و تفاوت بسیاری در معماری و چیدمان شهر می‌شویم که دقیقاً ریشه در تنوع زیستی آن دارد، تهران به دلیل اقوام مختلف ایرانی که با ورود به آن سلایق و فرهنگ خویش را نیز وارد می‌کنند یکی از بزرگترین شهرهای چند رگه‌ای و پست مدرن جهان است که پتانسیل انسانی بزرگی را در خویش نهان دارد.
انسان‌ها مدام در حال مقایسه خویش با دیگرانند که مهمترین محرک پیشرفت و توسعه است، تفاوت‌ها همیشه جذاب‌تر از شباهت‌ها هستند و ریشه تمامی خلاقیت‌ها و نوآوری‌ها در تفاوت و تنوع زیستی است.
چنین ترکیب مختلف جمعیتی تنها در شهرهای بزرگ شکل می‌گیرد، تمامی دانشمندان و هنرمندان بزرگ تاریخ بشری یا در کلان شهرها بزرگ شدند و یا دوره‌ای طولانی را در شهر سپری کردند، برای مثال حتی امروزه کسانی که برای نوشتن داستان و رمانی به روستایی کوچک و آرام می‌روند در نهایت به خوانندگان شهری چشم دوختند، کدام نویسنده و هنرمندی مورد استقبال روستائیان قرار گرفته و مخاطب وی بودند که چنین شهرها و ترکیب جمعیتی آنها را مذموم نشان می‌دهند؟
به اعتقاد فاضلی در حال حاضر تهران دارای سه وجه است، یک تهران واقعی، دوم تهران مجازی و سوم تهران درک و فهم شده، در مطالعات ما تنها دو وجه تهران واقعی و تهران مجازی نمود پیدا کردند، مثل 37 هزار کارتون خواب در تهران و حومه آن و یا وجه مجازی که از شهر، رسانه‌هایی چون رادیو و تلویزیون ساختند و نشان می‌دهند اما تهرانی که بسیاری سنگ آن را به سینه می‌زنند یعنی تهران فهم و درک شده متاسفانه هنوز در هیچ جایی مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته است، بسیاری براین تصور‌اند که مشکل جمعیت تهران نان شب است، اما می‌توانم قاطع ادعا کنم که مشکل تهرانی‌ها نان شب نیست و اگر بر اساس نظرسنجی‌ها جمعیت تهران بیشترین نارضایتی را در کشور دارند به دلیل افزایش و تنوع در سطح زندگی آنهاست، یعنی محرک اصلی خلاقیت و نوآوری.
در سرشماری سال 45 جمعیت تهران 2/3 میلیون نفر بوده که در سال 85 به هشت میلیون جمعیت شب‌خواب تغییر کرده است و این در حالی است که روند افزایش جمعیتی ساکنان اصلی آن، در مقاطعی حتی منفی بوده است.
دکتر مجید کوششی، عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران می‌گوید: تهران از بعد از انقلاب رشد جمعیتی بسیاری داشته و این در حالی است که به دلیل بالا رفتن سن ازدواج تعداد خانوارها دارای رشد کندی بودند. یکی از دلایل اصلی کاهش تقاضای مسکن همین مجرد ماندن جوان‌هاست، در صورت رفع مشکل ازدواج جوانان، مشکل دولت در بخش مسکن چندین برابر خواهد شد.
او با اشاره به رشد 1 درصدی جمعیت تهران گفت: اگر در تهران تنها خود تهرانی‌ها ساکن بودند بی شک شاهد رشد منفی جمعیتی نیز بودیم اما مهاجرت سهمگین به این شهر ترکیب جمعیتی پیچیده‌ای را ساکن کرده‌است، 40 درصد افزایش جمعیت تهران ناشی از مهاجرت در سه دهه اخیر است حتی اگر تمامی درهای مهاجرت به تهران را ببندیم باز تا یکی دو دهه آینده شاهد رشد جمعیتی منفی در این شهر نخواهیم بود. بخش بزرگی از مشکلات روزمره تهران ناشی از همین مهاجرت است، در حال حاضر در طول روز شاهد جمعیت بسیار بیشتری هستیم که مشکلات را دوچندان می‌کنند.
این در حالی است که امید به زندگی در تهران از 65 سال، به 72 سال ارتقاء یافته است و تنها همین نکته کافی است تا علت افزایش شدید مهاجرت به تهران را متوجه شویم، دیگر شهرها و مراکز جمعیتی کشور هم نیازمند امکانات شهر تهران‌‌اند تا از مهاجرت بی رویه و انفجار جمعیتی جلوگیری کنیم.
